By 
Ku: Herdiana
SundaNews (19/12/2024). Akhlak jurnalisme téh hal anu kacida pentingna dina dunya média. Salaku wartawan, tanggung jawab moral jeung etika kudu salawasna dijaga dina ngalaporkeun warta, sangkan informasi anu ditepikeun teu ngan ukur faktual tapi ogé ngabogaan nilai moral anu luhur. Akhlak jurnalisme teu ngan ukur ngajaga kualitas warta, tapi ogé ngajaga hubungan anu positif antara média jeung masarakat.
Harti Akhlak dina Jurnalisme
Akhlak sacara umum hartina kumpulan prinsip-prinsip moral anu dipaké pikeun ngajaga paripolah hiji jalma. Para ahli ngajelaskeun akhlak dina sababaraha cara. Aristoteles, contona, nyebutkeun yén akhlak téh usaha pikeun ngahontal kabagjaan pangluhurna ngaliwatan kabiasaan anu hadé. Immanuel Kant nyebutkeun akhlak minangka aturan universal anu kudu diturutan tanpa merhatikeun kapentingan pribadi.
Numutkeun para ahli tafsir dina Islam, akhlak asalna tina kecap Arab “khuluq” anu hartina kabiasaan, tabiat, atawa paripolah anu tetep. Ibnu Miskawayh ngajelaskeun akhlak minangka kaayaan jiwa anu ngajadikeun jalma gampang ngalakukeun amal-amal hadé tanpa pikir panjang. Sedengkeun Imam Al-Ghazali nyebutkeun akhlak téh sipat anu mantep dina jiwa anu ngarah kana paripolah anu hadé atawa goréng kalayan spontan. Dina Islam, akhlak téh bagian anu teu bisa dipisahkeun tina iman jeung amal, pikeun ngajaga harmoni sosial jeung kamaslahatan umat.
Dina kontéks jurnalisme, akhlak hartina prinsip-prinsip moral anu kudu dianut ku wartawan dina ngalaksanakeun tugasna. Prinsip ieu ngawengku kajujuran, tanggung jawab, adil, objektif, jeung ngajaga kapercayaan publik. Wartawan kudu nyingkahan nyebarkeun informasi anu teu diverifikasi, berita wadul (hoaks), atawa tulisan anu ngabahayakeun individu atawa masarakat.
Prinsip-Prinsip Dasar Akhlak Jurnalisme
Kajujuran téh landasan utama dina jurnalisme. Wartawan kudu nyaritakeun fakta sacara bener tanpa papaes tambahan atawa didramatisasi. Salian ti éta, tanggung jawab ogé penting pisan. Sakur laporan anu diterbitkeun kudu bisa dipertanggungjawabkeun ku wartawan boh ka lembaga média boh ka masarakat.
Dina ngalaporkeun hiji warta, netralitas ogé kacida pentingna. Hartina, wartawan teu meunang condong ka salah sahiji pihak. Midangkeun warta kalayan adil ku cara méré ruang pikeun sakabéh pihak anu kalibet dina hiji isu.
Salian ti éta, wartawan kudu ngajaga privasi individu sabab ngalanggar privasi bisa nimbulkeun masalah etik, nukadituna bisa ngarugikeun sababaraha pihak, boh martabatna, kasalematana, atawa hal sejen nu balukarna jadi kamadorotan sosial. Integritas ogé kudu dijaga pikeun ngajaga kapercayaan publik.
Integeritas nudimaksud nyaéta, sikap jeung lampah wartawan anu ngajaga prinsip-prinsip kajujuran, bebeneran, jeung tanggung jawab dina ngalaksanakeun tugas jurnalistikna. Sabab, kapercayaan publik téh aset utama pikeun média, ku kituna wartawan teu meunang ngagunakeun posisina pikeun kapentingan pribadi atawa kelompok tertentu. Ku ngajaga integeritas, wartawan bakal dipercaya ku masarakat sarta nyumbang kana kabébasan pers anu tanggung jawab.
Conto Paripolah Jurnalisme dina Politik
Dina dunya politik, jurnalisme miboga peran penting dina méré informasi ka masarakat ngeunaan kagiatan politikus, kebijakan pamaréntah, jeung proses demokrasi. Sababaraha conto paripolah jurnalisme anu ngagambarkeun akhlak anu hadé dina politik nyaéta:
• Netepkeun obyektivitas dina ngalaporkeun kampanye politik. Wartawan kudu méré laporan anu adil ngeunaan program jeung visi-misi ti sakabéh calon tanpa condong ka salah sahiji pihak.
• Nyaliksik isu korupsi kalayan bukti anu jelas. Wartawan kudu ngalaporkeun kasus korupsi sacara obyektif bari ngajaga présumsi teu salah (presumption of innocence).
• Ngajaga privasi jeung martabat individu. Dina ngalaporkeun skandal politik, wartawan kudu mastikeun yén warta anu diterbitkeun teu ngalanggar hak privasi jalma-jalma anu teu milu aub.
• Ngabéla kapentingan publik. Wartawan kudu fokus kana hal-hal anu penting pikeun masarakat tibatan ngagem agenda politik pihak anu boga kakuatan.
Ku ngalaksanakeun paripolah saperti kitu, jurnalisme bisa ngabantu ngajaga prosés politik anu transparan jeung ngadukung sistem demokrasi anu séhat.
Peran Ulama dina Ngajaga Paripolah Wartawan
Ulama boga peran anu penting dina ngajaga paripolah wartawan sangkan saluyu jeung kode etik jurnalistik. Salaku panutan moral, ulama bisa ngingetan wartawan pikeun ngajaga integritas, obyektivitas, jeung tanggung jawab sosial. Peran ulama di antarana:
• Méré bimbingan moral. Ulama bisa méré pepeling ngeunaan pentingna kajujuran, adil, jeung tanggung jawab dina ngalaporkeun warta, hususna dina isu-isu sénsitip.
• Ngajarkeun prinsip-prinsip Islam dina jurnalisme. Ulama bisa nerapkeun ajaran Islam ngeunaan akhlak, saperti nyingkahan fitnah, hoaks, jeung nyingkahan ngabahayakeun batur.
• Ngajembatanan komunikasi. Ulama bisa jadi pihak anu netral pikeun ngaluruskeun berita anu salah atawa ngabalukarkeun konflik.
• Ngadukung pendidikan akhlak. Ulama bisa ilubiung dina seminar atawa pelatihan anu difokuskeun kana etika jurnalisme.
Ku kontribusi ulama, masarakat bisa leuwih percaya yén média bakal tetep ngajaga integritas jeung henteu nyimpang tina tujuanana pikeun mencerahkan masarakat.
Pentingna Pendidikan Akhlak Jurnalisme
Pendidikan ngeunaan akhlak jurnalisme penting pikeun wartawan boh anu anyar boh anu tos pangalaman. Pelatihan ngeunaan etika jurnalistik bisa mantuan wartawan pikeun paham Atawa ngelingan tanggung jawab moralna. Dina hal ieu, ulama ogé boga peran penting. Ku méré wejangan agama jeung bimbingan moral, ulama bisa ngajarkeun nilai-nilai luhur anu kudu dianut dina jurnalisme.
Ulama Oge bisa ngalakukeun hal-hal ieu:
• Méré motivasi agama. Ngagambarkeun pentingna akhlak dina profesi wartawan salaku bagian tina ibadah.
• Ngabina karakter wartawan. Ngajarkeun kumaha ngolah warta kalayan niat anu hadé pikeun kapentingan umum.
• Ngajaga harmoni. Ngingetan wartawan ngeunaan akibat paripolah anu bisa nyababkeun fitnah atawa ngabahayakeun masarakat.
Akhlak Masarakat dina Ngokolakeun Informasi di Média Sosial
Salian ti wartawan, masarakat ogé boga tanggung jawab dina ngatur jeung nyebarkeun informasi, khususna dina média sosial. Sakapeung, malah remen katempo, masarakat gampang pisan neruskeun (share) hiji informasi tanpa mastikeun bener teu benerna éta warta. Hal ieu sering nyababkeun sumebarna hoaks anu bisa ngabahayakeun individu, kelompok, atawa masarakat sacara umum.
Numutkeun prinsip akhlak, masarakat sakuduna:
• Nyingkahan fitnah. Ulah gampang ngabagi warta anu teu pasti sabab bisa nyababkeun fitnah ka pihak séjén.
• Verifikasi informasi. Pastikeun akurasi jeung sumber warta saméméh ngabagi ka batur.
• Ngajaga harmoni sosial. Ulah ngagunakeun média sosial pikeun nyebarkeun hal-hal anu bisa nyiptakeun konflik.
• Ngamajukeun edukasi. Masarakat kudu diajar ngabédakeun informasi anu bener jeung anu palsu.
Ku cara kieu, média sosial bisa jadi alat anu ngabantu ngabina harmoni sosial. Sadaya pihak, boh wartawan boh masarakat biasa, boga tanggung jawab pikeun ngajaga kahadean dina nyebarkeun informasi.
Dina Al-Qur’an anu ngajarkeun ngeunaan pentingna verifikasi berita, hususna lamun berita éta asalna ti jalma anu teu dipercaya. Dina QS. Al-Hujurat (49): 6, anu tarjamahna saperti kieu:
“Yeuh jalma-jalma nu ariman, mun datang ka maraneh jalma pasek mawa hiji warta (berita), mangka pariksa heula ku anjeun kalayan daria (serius) supaya maraneh teu cilaka ku pamolah sorangan”
Ayat ieu ngajarkeun supaya ulah gampang percaya kana sagala rupa berita, utamana ti jalma anu teu dipercaya (fasek), sarta kudu ngalakukeun klarifikasi (tabayyun) samemeh nampa atawa nyebarkeun éta berita. Ieu téh pikeun nyingkahan akibat anu teu dipikahayang anu bisa jadi cukang lantaran kamadorotan pribadi katut kamadorotan sosial. Hal ieu penting dina kahirupan sapopoe, hususna dina jaman ayeuna anu loba informasi sumebar di media sosial.
Kacindekanana
Akhlak jurnalisme téh landasan moral jeung etika anu penting pikeun mastikeun yén warta anu ditepikeun teu ngan saukur faktual tapi ogé ngabogaan nilai moral anu luhur. Dina kahirupan modern anu seueur dihijikeun ku média sosial, peran pendidikan akhlak jurnalisme penting henteu ngan ukur pikeun wartawan tapi ogé pikeun masarakat anu nyebarkeun informasi.
Sajaba hukum nudipupuhuan ku umaro, Ulama oge, salaku pamingpin moral, boga kontribusi anu penting dina ngajarkeun prinsip-prinsip akhlak anu hadé, boh keur wartawan boh keur masarakat. Ku ngabina akhlak anu hadé, jurnalisme bakal terus jadi alat pikeun transparansi, pencerahan, jeung pangwangunan sosial anu adil. Masarakat ogé diajak langkung bijaksana dina nyebarkeun informasi, sangkan lingkungan komunikasi anu sehat bisa terus dijaga. Dina ahirna, akhlak jurnalisme jeung akhlak sosial bakal ngabantu ngawangun masarakat anu harmonis, dimana bener jeung adil bisa salawasna dijaga.*
* Herdiana, Sekjen IKA Institut Agama Islam Persis Bandung nu keur nyusun tesis S2 Komunikasi Penyiaran Islam (KPI) Pascasarjana UIN Sunan Gunung Djati, nganjrek di Bandung, Jawa Barat.
Comments